صورت فلکی چیست؟ 

آشنایی با صورت های فلکی چه جذابیتی دارد؟

در گذشته،زندگی نیاکان ما وابسته به این بوده است که بتوانند راه خود را در بیابان ها و دریاها به کمک ستارگان پیدا کنند. آنها همچنین به کمک علم ستاره شناسی می توانستند به پیش بینی وقایع اقلیمی به منظور کشاورزی و برنامه ریزی های خود بپردازند. در واقع شناخت ستارگان اثر زیادی بر زندگی اجداد ما داشته است. امروزه به لطف پیشرفت های تکنولوژی نظیر دستگاه های پیشرفته ناوبری GPS ما نیازی نداریم که چشم به آسمان دوخته و راه خود را از طریق ستارگان پیدا کنیم.

 اما کماکان شناخت ستارگان در آسمان، و آشنایی با افسانه های پیرامون آنها می تواند بسیار جذاب و جالب توجه باشد. به خصوص اگر در یک شب صاف و بدون وجود آلودگی های نوری امکان رصدکردن آنها نیز وجود داشته باشد.  

صورت های فلکی و تابلوی آسمان

در تابلوی آسمان که از صدانما تهیه می کنید، اسامی صورت های فلکی بصورت لاتین درج شده است. به همین دلیل ما در این مطلب روی اسامی لاتین تاکید ویژه ای داشته ایم. اگر به تابلوی خود نگاه کنید، اسامی زیادی را مشاهده می کنید، که تعدادی از آنها را بنابر ملاحظاتی نظیر اهمیت، معروفیت، بزرگی و قابلیت رصد ستاره هایشان انتخاب کرده ایم.

بدیهی است آشنایی با افسانه ها و داستان هایی که سینه به سینه برای هزاران سال، پیرامون این صورت های فلکی نقل شده اند، ارزش معنوی و لذت داشتن تابلوی آسمان را صدچندان خواهد کرد. با دانستن قصه هرکدام از این صورت های فلکی، هربار که به تابلوی آسمان خود نگاه کنید، قصه ای برای تعریف کردن خواهید داشت!

فهرست صورفلکی معروف

از سال 1922 ، اتحادیه بین المللی اخترشناسی 88 عدد صورت فلکی را به همراه محدوده آنها مشخص کرده است. در این میان تعدادی از آنها بدلیل بزرگی، اهمیت ستاره های داخل محدوده شان، راحتی در شناسایی و جایگاهی که در فرهنگ و تمدن بشری دارند را برای معرفی انتخاب کرده ایم.در این لیست روی اسامی لاتین تاکید خاصی داشته ایم، زیرا صورت های فلکی در تابلوی آسمان به همراه اسامی لاتین نمایش داده می شوند.در نتیجه اگر می خواهید بهتر متوجه صورفلکی تابلوی آسمان شوید، به خاطر داشتن اسامی انگلیسی آنها الزامی است.

1-صورت فلکی آکواریوس (بهمن) ، دلو یا آبریز.

آکواریوس کلمه ای لاتین به معنای حمل کننده آب/نگه دارنده جام است. در فارسی به آن برج دلو یا آبریز نیز گفته می شود. آکواریوس نشان ماه متولدین بهمن در طالع بینی است. و یکی از بزرگترین، شناخته شده ترین و قدیمی ترین صورت های فلکی نام گذاری شده می باشد.

در اسطوره شناسی یونان، اکواریوس نماینده جوانی بسیار جذاب به نام گانیمد است. زئوس خدای خدایان متوجه جذابیت های ظاهری گانیمد شده و او را به کوه المپوس دعوت می کند، تا نگه دارنده جام خدایان باشد. به خاطر خدمت این جوان به خدایان، گانیمد جوانی جاودانه به دست می آورد و نقطه ای در آسمان شب به منظور تکریم و قدردانی به نامش زده می شود.

صورت فلکی آکواریوس با وجود جایگاه برجسته و اندازه بزرگ خود، دارای ویژگی های چندان بارزی نبوده و ستاره درخشانی درون خود ندارد. خطی که در سمت راست مشاهده می شود، دست راست آکواریوس است. تصویری که مشاهده می کنید، شکل کامل این صورت فلکی نیست. بلکه تصویری است که به احتمال زیاد از آکواریوس از آسمان شب می توانید ببینید. هرچند شاید همین تصویر نیمه کاره نیز از بدلیل آلودگی های نوری در شهر قابل رصد نباشد. شما به آسمانی تاریک و به دور از مزاحمت های نوری برای دیدن نگه دارنده جام خدایان نیاز دارید.

2-صورت فلکی آکویلا یا عقاب.

آکویلا کلمه ای لاتین به معنای عقاب است. در اسطوره شناسی یونان، آکویلا نام عقابی است که گانیمد(آکواریوس) را تا بالای کوه المپوس حمل کرد. در افسانه ها آکویلا همچنین حمل کننده صائقه زئوس می باشد.

این صورت فلکی در نوار کهکشان راه شیری قرار دارد. معروف ترین ستاره اکویلا، الطایر Altair نام دارد. که در واقع یکی از نزدیک ترین ستاره هایی به زمین است که با چشم غیرمسلح می توان دید. قسمت بالایی صورت فلکی عقاب تشکیل یک V برعکس می دهد که ستاره الطایر تقریبا در نوک آن قرار دارد. این شکل نشانگر سر و بال های عقاب است. خطی که از الطایر به پایین سرازیر می شود نیز بیانگر بدن عقاب می باشد.

3-صورت فلکی آریس (فروردین)، قوچ یا حمل.

آریس کلمه ای لاتین به معنای قوچ است. در افسانه ها صورت های فلکی با شکل های مختلفی تعریف شده اند. اما آریس همواره قوچ بوده است. قوچ یکی از 12 صورت فلکی تشکیل دهنده بروج فلکی(زودیاک) است. در فرهنگ ایرانیان، صورت فلکی قوچ نشان ماه و مبدا شروع سال جدید است.

در اساطیر یونان، آریس نام قوچی است که شاخ های طلایی پیدا کرد. شاخ طلا نمادی بر فرمانروایی و اختیار می باشد. در افسانه ها نقل شده است که روزی مردی برای پیداکردن شاخ طلا فرستاده می شود تا بدین طریق بتواند به شکل مشروعی ادعای تاج و تخت کند. وی با کمک زنی به نام میدیا(همسر آینده اش) شاخ طلا را پیدا می کند. این یکی از قدیمی ترین داستان های نقل شده در افسانه های یونانی است که با هومر معاصر بوده است.

صورت فلکی آریس از 4 یا 5 ستاره قابل دیدن تشکیل شده است. که نشانگر خطی از سر قوچ تا بدن آن است. ستاره َحَمل بزرگترین و واضح ترین ستاره این صورت فلکی است، که از آن به عنوان غول نارنجی یاد می شود.

4-صورت فلکی کانیس میجور، کلب اکبر یا سگ بزرگ.

کانیس میجور کلمه ای لاتین به معنای سگ بزرگ است که در عربی به آن کلب اکبر گفته می شود. کانیس میجور نماینده سگ معروفی به نام Laelaps در اساطیر یونانی است. داستان های مختلفی راجع به علت نام گذاری آن وجود دارد، اما معروف ترین آن این است که این سگ به قدری تند می دویده است که توسط زئوس تا آسمان اوج می گیرد. این سگ همچنین به عنوان سگ شکارچی اوریون شناخته می شود که در آسمان شب در پی صورت فلکی تاروس(گاو) است.

علت اهمیت کانیس میجور در صورت های فلکی، وجود ستاره شباهنگ در این گروه است. که درخشنده ترین ستاره آسمان می باشد.

5-صورت فلکی کاسیوپیا، ذات الکرسی یا خداوند کرسی.

کاسیوپیا نام ملکه ای در اساطیر یونان است. وی ملکه ی مغرور بود که همیشه زیبایی خود را به رخ دیگران می کشید. کاسوپیا مادر شاهزاده آندرومدا(جالب است که کهکشانی به نام آندرومدا نیز وجود دارد) است. و برعکس سایر صور فلکی که به افتخار و تکریم شخصیتی افسانه ای نام گذاری شده اند، کاسیوپیا به عنوان تنبیه در بهشت آسمانی (آسمان شب و ستاره هایش) جایگاه پیدا کرده است. او راجع به زیبایی خود به حدی مغرور شد که خود را از برتر از الهه ها دید. و این توهینی به خدایان قلمداد شد. کاسیوپیا به آسمان تعبید شد تا مایه عبرت دیگران شود.

صورت فلکی کاسیوپیا در آسمان به شکل حرف W انگلیسی قابل مشاهده است. این صورت فلکی با 5 ستاره درخشان و شکل مشخصی که دارد، یکی از راحت ترین صورفلکی است که در آسمان می توانید پیدا کنید. به همین علت ملکه مغرور کاسوپیا یکی از صورت های فلکی است که مبتدیان و علاقه مندان نجوم می توانند در ابتدای مسیر یادگیری خود در آسمان پیدا  کنند.

6-صورت فلکی سیگنوس، صلیب شمالی

سیگنوس کلمه ای لاتین شده با منشا یونانی، به معنای قو است. در اساطیر یونان، در برهه ای زئوس خود را تبدیل به قو ای زیبا می کند تا لدا مادر جمینی و هلن ِ تروی را اغوا کند. داستان دیگری می گوید که اورفئوس به قتل می رسد و در آسمان با نماد قو جایگاهی پیدا می کند. درباره منشا سیگنوس داستان های متفاوتی وجود دارد.

صلیب شمالی در واقعی نوعی آستریسم (الگوی ستاره ای مشخص) است که درون سیگنوس ِ قو وجود دارد. ستاره دُنب معروف یکی از درخشان ترین ستاره های این صورت فلکی است. سیگنوس را می توان در نوار کهکشان راه شیری رصد کرد. به همین دلیل از این صورت فلکی به عنوان یکی از ستون های کهکشان یاد می شود. در آسمان شب سیگنوس(قو) در حالیکه بال هایش به موازات خط افق خط دارد رو به زمین به سمت پایین پرواز می کند.

7-صورت فلکی جمینی، جوزا یا دوپیکر.

جمینی کلمه ای لاتین به معنای دوقلو است. صورت فلکی جمینی در اساطیر نشانی بر دوقلوهایی به نام کستور و پولوکس است. در داستان ها، مادر این دوقلوها لدا نام داشت. آنها از دوپدر متفاوت بودند.پدر کستور شاه اسپارت و پدر پولوکس زئوس بوده است. (که اشاره کردیم زئوس ، لدا را با تبدیل شدن به قو وسوسه کرد. یادتان هست؟). وقتی کستور کشته شد، برادرش پولوکس به زئوس التماس کرد که کستور را زنده و جاودان کند. فکر می کنید زئوس چه کار کرد؟ به دوبرادر جایگاهی جاودانه در آسمان بخشید، که همان صورت فلکی جمینی است!

کستور و پولوکس همچنین اسامی درخشنده ترین ستاره ها در صورت فلکی جمینی است.

8-صورت فلکی لئو (مرداد) ، اسد، شیر.

لئو کلمه ای لاتین به معنای شیر است. از لئو به عنوان یک شیر قدرتمند در تمامی فرهنگ های اساطیری یاد می شود. در افسانه های یونان، لئو شیری غول پیکر است که توسط هرکولس کشته می شود. نقل است که لئو بوسیله سلاح های معمول از پای درنمی آمده است، موهای تنش به مانند زره و پنجه هایش تیزتر از شمشیر بوده است. در نهایت هرکول ناچار می شود لئو را خفه کند. هرکول یک انگشت خود را در این جریان از دست می دهد. لئو در فرهنگ ایرانیان، نماد متولدین ماه مرداد است.

صورت فلکی شیر شباهت بیشتری به نام خود، نسبت به سایر صورت های فلکی دارد. و راحت ترین صورت فلکی بروج 12 گانه است که در آسمان می توان یافت. درخشان ترین ستاره لئو، رگولوس نام دارد. این ستاره در گوشه پایینی و راست صورت فلکی لئو قرار دارد.

9-صورت فلکی لیرا، شلیاق، چنگ رومی.

لیرا کلمه ای لاتین به معنای چنگ است. در افسانه های یونان، لیرا چنگی است که به اورفئوس موسیقی دان بزرگ منسوب است. اورفئوس ساز خود را از آپولو دریافت کرد. نقل است که موسیقی که او می نواخت از هر نوازنده دیگری زیباتر بود. موسیقی او میتوانست دل ها را آرام کند و لذت ببخشد. اورفئوس بعد از دست دادن همسر خود، دچار افسردگی شده و سرگردان می شود. او در نهایت به قتل رسیده و چنگ او نیز در رودخانه ای انداخته می شود. زئوس به عقابی فرمان می دهد تا چنگ تا برایش بیاورد. برای دلجویی از اورفئوس، نشانی در آسمان به او اعطا می شود.

صورت فلکی لیرا به نوعی یک مربع را تشکیل می دهد، که در یک نقطه از اضلاع آن درخشان ترین ستاره اش یعنی وگا قرار دارد. که از روشن ترین ستاره های قابل مشاهده در آسمان است. وگا کوچک است و در ماه های فصل تابستان تقریبا مستقیم بالای سر بیننده قرار دارد.

10-صورت فلکی اوریون، جبار، شکارچی.

اوریون نام خود را از شکارچی افسانه ای یونانی با همین نام گرفته است. و یکی از بزرگترین و قابل شناسایی ترین صور فلکی است. و در سراسر جهان قابل رصدکردن است. از اوریون توسط هومر و ویرجیل و حتی انجیل کتاب مقدس مسیحیان، نقل شده است. با این حساب شاید اوریون را بتوان معروف ترین صورت فلکی برشمرد.

در افسانه ها اوریون شکارچی درشت اندام با قابلیت های فوق طبیعی است، که فرزند پوزیدون بوده است. گفته می شود که او مرتبا با آرتمیس (خداونگار شکار یونان) به شکار می پرداخته است، که در نهایت بوسیله کمان آرتمیس کشته می شود. در جای دیگری نقل است که اوریون به خاطر سم یک عقرب بزرگ به نام اسکورپیوس (که صورت فلکی به نام خود نیز دارد) جان خود را از دست می دهد.

کمربند سه گانه اوریون راحت ترین الگوی ستاره ای قابل شناسایی در آسمان است. ستاره های ریگل و بتلگئوس درخشان ترین ستاره های این صورت فلکی و بطورکلی آسمان شب است. به علاوه به کمک اوریون می توان سایر صورت های فلکی را در زمستان پیدا کرد.

11-صورت فلکی پایسیز(اسفند)، حوت، ماهی.

پایسیز کلمه ای لاتین به معنای ماهی است. صورت فلکی پایسیز که از آن به عنوان دوماهی یاد می شود نماینده ای از آفرودیت و پسرش اروس می باشد. آفرودیت و اروس خود برای فرار از تایفون که بزرگترین و ترسناک ترین هیولا در اساطیر یونان است، خود را تبدیل به ماهی کرده و برای اینکه از هم جدا نشوند، دورخود طنابی می بندند. در فرهنگ ایرانیان، صورت فلکی پایسیز نماد متولدین ماه اسفند است.

بعید است بتوانید صورت فلکی پایسیز را در فضای شهری رصد کنید. هیچکدام از ستاره های این صورت فلکی درخشندگی یا سرشناسی خاصی ندارند. شکل آن مانند حرف V انگلیسی بوده و ماهی سمت راست، یک زائده مشابه حرف O در انتهای خود دارد. ماهی سمت چپ نیز مثلثی کوچک در انتهای خود تشکیل داده است.

12-صورت فلکی اسکورپیوس(آبان)، عقرب، کژدم.

اسکورپیوس کلمه ای لاتین به معنای عقرب است. افسانه ای زیادی راجع به آن وجود دارد و تقریباً تمامی آن ها به نوعی با اوریون شکارچی مرتباط است. اوریون که پیشتر به آن اشاره کردیم، شکارچی بود که روزی ادعا کرد می تواند تمام موجودات روی زمین را بکشد. او با اسکورپیوس مواجه می شود و بعد از یک نبرد طولانی، اوریون شکست می خورد. اسکورپیوس به قدری با تمام نیروی خود می جنگد، که توجه زئوس را جلب می کند. زئوس نیز این عقرب قهار را به مقام جاودانه ای در آسمان ترفیع می بخشد. در فرهنگ ایرانیان، صورت فلکی اسکورپیوس نماد متولدین آبان است.

صورت فلکی اسکورپیوس با داشتن ستاره های درخشان بسیار، در آسمان شب به راحتی قابل پیداکردن است. آنتارس درخشان ترین ستاره این صورت فلکی است. که به عنوان قلب عقرب از آن یاد می شود. توسط آنتارس، اسکورپیوس را می توان در آسمان تشخیص داد. این ستاره بدلیل رنگ قرمز-نارنجی خود گاهی با مریخ اشتباه گرفته می شود. در سمت راست ستاره آنتارس 3 تا 5 ستاره قرار دارند که تشکیل سرعقرب را می دهند. در سمت چپ نیز بدن و دم عقرب قابل دیدن است.

13-صورت فلکی تورس (اردیبهشت)، ثور، گاو.

تورس کلمه ای لاتین به معنای گاو است. تورس صورت فلکی مهم و بزرگی در فصل زمستان است. راجع به تورس به عنوان یکی از قدیمی ترین صورفلکی شناسایی شده، افسانه هایی نقل شده است که به عصر برنز باز می گردد. تورس در چندین اسطوره یونانی نقشی ایفا کرده است. در یکی از آنها زئوس به منظور فرار خود را به شکل یک گاو در می آورد. در فرهنگ ایرانیان، تورس نماد متولدین اردیبهشت است.

صورت فلکی تورس را نسبتاً به سادگی می توان در آسمان موقعیت یابی کرد.تورس شکلی مانند حرف V انگلیسی دارد که می توان آن را به گاوی شاخدار تشبیه کرد. ستاره دبران، درخشان ترین ستاره تورس است.

14-صورت فلکی اورسا میجر، دب اکبر، خرس بزرگ.

اورسا میجر کلمه ای لاتین به معنای خرس بزرگ است. دب اکبر معروف ترین الگوی ستاره ای در تمام دنیاست. که مسلماً شما خوانندگان محترم هم با آن آشنایی هرچند مختصری دارید. یکی از دلایل شهرت دب اکبر این موضوع است که همواره در نیم کره شمالی قابل رصدکردن است. و از گذشته های دور در مسیریابی و حتی پیداکردن قبله کاربرد دارد. دب اکبر اهمیت زیادی در اساطیر فرهنگ های مختلف دارد.

در اساطیر یونان، زئوس دلباخته زنی به نام کالیستو می شود. همسر زئوس از این بابت خشمگین شده و از روی حسادت کالیستو را به خرسی تبدیل می کند. کالیستو وقتی تبدیل به خرس می شود از پسرش آرکاس درخواست می کند تا او را خلاص کند. اما زئوس اجازه نمی دهد. در عوض تصمیم می گیرد تا کالیستو و پسرش آرکاس را برای همیشه به آسمان ببرد. طبق این اسطوره شخص کالیستو (دب اکبر) و پسرش آرکاس(دب اصغر) را تشکیل می دهند.

هفت ستاره دب اکبر به سادگی قابل شناسایی بوده و تقریبا همیشه قابل دیدن هستند. البته اگر در مناطقی با آلودگی نوری بالا مثل اکثر شهرها زندگی می کنید شاید رصد دب اکبر کمی دشوارتر شود. تفاوت دب اکبر با سایر صور فلکی این است که به تنها چندین ستاره با افسانه هایی منقول ختم نمی شود. بخشی از دب اکبر، همیشه شما را به ستاره شمالی هدایت می کند. که قرن ها هدایتگر مسیریابان بوده است.

15-صورت فلکی اورسا مینور، دب اصغر، خرس کوچک.

اورسا مینر کلمه ای لاتین به معنای خرس کوچک است.دب اصغر شهرت خود را مدیون ستاره قطبی (ستاره شمال، پلاریس) است که در محدوده این صورت فلکی قرار دارد. بسیاری تصور می کنند که ستاره شمال مستقیما بالای سرشان قرار دارد، ولی این نکته تنها در قطب شمال صادق است. ستاره شمال برای اکثر ساکنین نیم کره شمالی، ستاره ای است که باید در دل آسمان آن را جستجو کرد.